Մեքենան սլանում է Եղեգիսի կիրճով, արդեն հարթ ու ասֆալտապատ ճանապարհով։ Եղեգիս գետն արդեն գնում է իր վարար հունով, պղտոր ջրերի հոսքով։ Աջուձախ կողմերում բարձրանում են հսկայական լեռնազանգվածներն ու երկնքին հպված լեռնագագաթները։ Ծառերն արդեն ծաղկաթափ են լինում, կանաչը բարձրացել է թզաչափից ավելի։ Մենք, այո՛, գնում ենք մի հեքիաթային ձորի միջով, ուր մեկտեղված են բնության բոլոր շռայլությունները՝ իրենց գույների, բույրերի, տեսքի, շարժումների, խորհրդավոր լռության, անսպառ ժամանակի ու անսահման երեւակայության մեջ։ Սա մի հեքիաթ է, որն արձագանքում է ունկերիդ ու հոգուդ ներսում ու միաժամանակ իր ողջ հմայքով փայլատակում աչքերիդ առջեւ։
Մտնում ենք Եղեգիս գյուղ։ Այն փռված է Եղեգիս գետի ձախ ափի սարալանջին, ծովի մակարդակից 1640 մետր բարձրության վրա։ Գյուղի մուտքի մոտ մեր առջեւ բացվում է Սուրբ Կարապետ եկեղեցու համայնապատկերը։ Այն համարվում է 13-րդ դարի կառույց, ունի ուրույն ու հետաքրքիր ճարտարապետական տեսք։ Մենք կանգառ չենք կատարում այս հուշարձանի մոտ, քանի որ, Թաթուլ Տոնոյանի ներկայացմամբ, եկեղեցին այժմ գտնվում է վթարային վիճակում, ու հանկարծակի վտանգից խուսափելու եւ այլ կարեւոր հուշարձաններ այցելելու նպատակով ժամանակ շահելու համար շարունակում ենք մեր ընթացքը։
Եղեգիսը Հայաստանի ամենահին գյուղերից է, որի պատմությունը սկզիբ է առնում դեռեւս անտիկ, հելլենիստական դարաշրջանից, երբ այս բնակավայրին տրվել է Էլեգիա անվանումը։ Միջնադարյան Եղեգիսը Հայաստանի ամենահարուստ համայնքներից է եղել։ 13-14-րդ դարերում այն եղել է իշխանանիստ ավան՝ Օրբելյանների իշխանական տոհմի նստավայրը։ XV դարում Լենկ Թեմուրի և այլ զավթողական արշավանքներից, այնուհետև երկրաշարժի հետևանքով ավերվել է քաղաքը։
1988 թվականին Սումգայիթյան դեպքերից հետո գյուղը վերաբնակեցվել է Ադրբեջանից բռնագաղթված հայ ընտանիքներով։ Ըստ Հայաստանի 2011 թվականի մարդահամարի արդյունքների՝ Եղեգիսի մշտական բնակչությունը կազմել է 369, առկա բնակչությունը՝ 346 մարդ։ 
Եղեգիսի արեւելյան եզրին էլ մեր առջեւ բացվում է Զորաց Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու համայնապատկերը։ Մեր այցելության պահին հուշարձանի վրա ընթանում էին վերականգնման աշխատանքներ, որոնք իրականացվում են պետական միջոցներով։ Ըստ արեւելյան պատի շինության արձանագրության՝ Զորաց եկեղեցին կառուցել է Սյունյաց Ստեփանոս Տարսայիճ եպիսկոպոսը՝ 14-րդ դարի 20-ական թվականներին։ Տեղեկանում ենք, որ եկեղեցին ունի հայկական ճարտարապետության մեջ եզակի հորինվածք։ Այն բաղկացած է միայն խորանից եւ երկու ավանդատնից։ Աղոթասրահին փոխարինում է եկեղեցու առջեւի պարսպապատ հրապարակը։ Ենթադրվում է, որ եկեղեցին ծառայել է պատերազմ մեկնող զորքերի համար. հայկական եկեղեցու կանոնների համաձայն, ժամասացություն թույլատրվում է միայն անշարժ պատարագամատույց սեղանի առկայությամբ։
Զորաց Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու շուրջը 14-րդ դարի տապանաքարեր են։ 1977 թվականին նորոգվել է եկեղեցու արեւմտյան ճակատը։
Ուսումնասիրողները կարծում են, որ այն զինվորական եկեղեցի է եղել։ Այն առանձնանում են յուրահատուկ կառուցվածքով, քանի որ խորանի բարձրությունը հավասար է ձիու վրա նստած մարդու բարձրությանը։ Մարտի մեկնելուց առաջ զինվորներն այստեղ երդում են տվել եւ օրհնություն ստացել, որից էլ եկեղեցին ստացել է իր Զորաց անունը։
Եկեղեցին համարվում է բաց խորան, եռակամար է` երկու սյուներով, երկու կից ավանդատներով, դրսից ուղղանկյուն հորինվածքով։ Երեք մասի բաժանված միակ արեւելյան բեմով եկեղեցին է։
Եկեղեցին ամբողջովին պարսպապատ է կիկլոպյան քարերով, գլխավոր մուտքը արեւելյան կողմից է։ Պարսպի միայն դարպասի վերեւի քարն է սրբտաշ։
Ծածկասալերի ստորին եզրերը զարդանախշվել են, որի վերին մասում էլ արձանագրություններ կան։ Արձանագրություններ կան նաեւ խորշերում, որոնք հիմնականում Ստեփանոս Օրբելյանի տոհմածառին են նվիրված։ Տարածքում կան 9-10-րդ դարերի խաչքարեր։
Առաջին իսկ հայացքից, այսքանը տեսնելուց ու ուսումնասիրելուց հետո, գալիս եմ այն համոզման, որ հավատի այս տունը գործել է անհիշելի, վաղնջական, հեթանոս ժամանակներից ու փոխանցվել սերնդեսերունդ։ Այստեղ երդվել, կռվելու եւ թշնամուն հաղթելու, հայրենի հողը պաշտպանելու ուխտ են արել հայ իշխաններն ու զինվորները՝ պաշտելով ուժի, քաջության, հայրենանվիրության գաղափարը։
2006-2007 թվականներին Հայաստանի Հանրապետության Գիտությունների Ազգային ակադեմիայի հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի միջին դարերի հնագիտության բաժնի վարիչ Հուսիկ Մելքոնյանի ղեկավարած արշավախումբը մասնակի պեղումներ է իրականացրել հուշարձանի տարածքում։ Պեղումներով բացվել են հյուսիս-հարավ առանցքով իրար հաղորդակից երեք սենյակներ,որոնց պատերը շարված են երկշար, բազալտի զանգվածեղ քարերով: Ուշագրավ է շինության արևելյան եւ հարավային պատերում զետեղված մեկական խորշերի մեջ տեղադրված պահարանները: «Նորաբաց սենյակներում առկա բազմաթիվ դարակների ու պահարանների գոյությունը հիմք է տալիս եզրակացնելու, որ մենք գործ ունենք միջնադարյան գրչության վայրի եւ գրապահոց Մատենադարանի հետ»,-վկայել է հնագիտական արշավախմբի ղեկավարը ։
Զորաց եկեղեցին այսօր գտնվում է կանգուն վիճակում։ Եկեղեցին մի անգամ վերանորոգվել է միջնադարում, վերանորոգվել են բեմական մասը, քիվերը, ծածկասալերը։ Հետագայում երկրորդ անգամ վերանորոգվել է 1970-ական թվականներին։
2024 թվականին սկսվել են եկեղեցու վերականգնողական, բարեկարգման աշխատանքներ։
1987 թվականին Զորաց եկեղեցու տարածքում նկարահանվել է «Ճանապարհ դեպի Սասունցի Դավիթ» գեղարվեստական ֆիլմի Դավթի և Մսրա Մելքիքի կռվի տեսարանը։
Զորաց եկեղեցու հարավային կողմում հեքիաթային անհաղթելի հսկայի նման վեր է խոյանում հսկայական լեռնազանգվածը։ Տեւական դարերի ընթացքում անձրեւի կամ ձնհալի ջրերը ճեղքել են այս հսկայի ժայռեղեն, ամրակուռ կուրծքը, առաջացրել թեք խանդակներ ու ձորակներ, սակայն լեռն անսասան կանգնած է իր տեղում՝ պահապան աջը Սուրբ Զորաց տաճարի գլխին դրած։ Իսկ ձնհալի ջրերը սրընթաց իջնում են իրենց ծանոթ ճանապարհներով, նույն ահարկու գոչյուններով։ Եկեղեցու պարսպի քարին նստած՝ հայացքով չափում եմ շուրջբոլորս՝ այդպես վայելելու հոգեպարար այսդ երեկոն, որ թվում է մի ողջ հավերժություն, սակայն րոպեներ անց պետք է թաղվի վերահաս մթության մեջ՝ իրենից թողնելով միայն պայծառ հիշողությունը։
Խոսրով Խլղաթյան