Սոս Մնացականյանը ծնվել է Գեղարքունիքի մարզի Մարտունի համայնքի Վաղաշեն գյուղում, 1956 թվականին։ Ավարտել է Վաղաշենի միջնակարգ դպրոցը եւ Երեւանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը։ Աշխատել է Մարտունու «Թռիչք» շրջանային թերթում, «Զանգակ» հեռուստաընկերությունում, հայոց լեզու եւ գրականություն է դասավանդել Մարտունու պետական քոլեջում։
Գրել սկսել է դեռեւս դպրոցական տարիներից։ Նրա քնարական ու խոհափիլիսոփայական բանաստեղծությունները տասնամյակներ շարունակ եղել են ու կան որպես ընթերցող լայն շրջանակների մոտ ընդունված ու սիրված գրական գոհարներ, որոնց հուզականությունը, քնարականությունը, զուլալ ու զրնգուն բառապաշարը, հղկված տաղաչափությունը, մեղեդայնությունը չեն կարող չկլանել ու չտանել ցանկացած գրասեր ու արվեստասեր մարդու միտքն ու հոգու ներաշխարհը։
Թեեւ նյութական ու սոցիալական անբարվոք պայմանների ու այլ պատճառներով նրան չհաջողվեց այդ սքանչելի բանաստեղծություններն ամփոփել առանձին գրքերում կամ ժողովածուներում, սակայն դրանք եղան ու մնացին մեր գրականության անուրանալի արժեքները, բազմահազար ընթերցողների հոգեւոր սեփականությունը։
Արդեն ավելի քան երկու տասնամյակ է, ինչ Սոս Մնացականյանն ապրում եւ աշխատում է Ռուսաստանի Դաշնության Լիպեցկ քաղաքում։
Խոսրով Խլղաթյան
***
Եվ բառաչում են օրերն էլի,
Ու ճաք են տվել սրինգները,
Եվ նենգությունը՝ ողորմելի,
Ու ողորմելի երազելը։
Ջրահեղձ ծառեր՝ երկնին ընկած,
Ջրահեղձ բառեր ու լռություն,
Անհաղորդության դռները՝ բաց,
Եվ ունայնության հաղորդություն…
Ու՞ր են կացիններն առաձգական,
Ինչու՞ անտառներն այս չեն հատում,
Ու մեռնում է աշխարհն անիրական
Անիրական ցավի այս հեքիաթում։
Ու մեռնում է աշխարհն, ինչպես բառի
Ապաստանյալը, որ չունի անուն,
Եվ աչքերի առաջ այս աշխարհի
Խիղճն է կամաց-կամաց մեր կուրանում…
Խիղճն է կամաց-կամաց մեր կուրանում,
Ու չենք տեսնում ոչինչ երկինքն ի վեր,
Ուր երազներն հոգի են լվանում
Էն ձյուների գրկում, որ չեն թափվել…
***
Այս ձեռքերը,
Որ համարձակվում են ընդարմանալ,
Երբ ընդամենը երեկո է մի տարանցիկ,
Եվ դատարկվել են ափերն հիշողության,
Ու երկինքը ասեղնագործ մի արահետ է,
Ուր չենք փոշոտում, երբ վերադառնում ենք մենությունից…
Այս ձեռքերը,
Որ մոլորվել են իմ կայարաններում,
Ուր ես ուղեւորն եմ միակ,
Ում այդպես էլ չի հաջողվում ճանապարհել,
Գիտեն, թե ինչպես է բուրում ժամանակը,
Երբ մեր առագաստները բաց են
համընթաց մեղքերի ու թողությունների համար…
Այս ձեռքերը,
Ում համարձակվում եմ ես իմ անունով կոչել,
Երբ տամկանում են ստվերները,
Եվ լույսն առավոտի դեռ մութի հմայիլներն է կրում,
Ես շարունակում եմ սիրել,
Թեկուզ՝ նրանք այլևս խեցիներ չեն արծաթագործի,
Թեկուզ՝ կարմիր չէ երկինքը,
Ու մենք չենք ձկների լռության խորքում,
Թեկուզ՝ երբեք ես չեմ երդվել ինձ մխիթարող ցավի անունով…
***
Դու՛րս արի ներբողներից, երկի՛ր,
Թոթափիր ուսերիցդ խոստումները,
որ քեզ են տվել…
Դու գիտես հավերժության լեզուն,
Ինչպես աղոթքն՝ իր ամենօրյա ճամփան։
Արեւելքի քամիները սիրում են արտասվել,
Երբ լեռներ են բարձրանում,
Արեւելքի քամիները սիրում են քո բառերով մայրանալ…
Քեզ ծրարեցին սրտերը, որ տառապում են չհասկացված սիրուց,
Քեզ փարվեցին սերերը, որ ուրվական են արդեն,
Քեզ լքեցին ժամանակները, որ խոստացել էին հավիտյան սիրել…
Ու հիմա արագիլները քո երկինքն են չափչփում,
Որ հասկանան ՝ կտեղավորվի՞ իրենց սերը
Քո արծաթե ափերում…
***
Ոչ երգ, ոչ հնչյուն, ոչ առավոտի
Անխոստում, անսեր ժպիտը գունատ…
Հոգնել եմ անգամ ես իմ կարոտից,
Հավատից անգամ այս շառագունած։
Հոգնել եմ ցավից, որ չի բարակում,
Կտավից, ուր ես չեմ եղել, չկամ…
Եվ մայրամուտի այս աղաղակում
Դատարկ են թվում բառերս անգամ…
Հայելիների բիբերից փոշոտ
Չգիտեմ՝ արցու՞նք, թե՞ խեժ է կաթում…
Այն ո՞վ է ելնում իմ լեռան փեշով.
Ես մոլորվել եմ նրա հեքիաթում…
***
Ձայնս ինձ հասավ…
Ու ես հասկացա,
Որ ժամանակը ճերմակ է հիմա,
Ու ափսոսանքը
անուն է ծաղկի,
Եվ բառը մեղր է,
Եթե քսվում է մեղվի ականջին…
***
ԵՐԲ ՉԵՍ ԵՐԱԶՈՒՄ
Երբ չես երազում,
Քեզ մոռանում են արագիլները,
Եվ ձյունը նորից ներկում է սարի քունքերը ճերմակ,
Երբ չես երազում,
Խելագարվում են խոտերը անգամ,
Ու մեղուները բառեր են դառնում…
Երբ չես երազում,
Չեն համարձակվում հուշերը ժպտալ,
Ցավը՝ արտասվել,
Ճիչը՝ խռովել,
Կամ խռովելուց առաջ որոտալ…
Երբ չես երազում,
Գինին հնձանում չի հասունանում,
Օրը չի բացվում,
Իսկ բացվածները չեն էլ վերջանում…
Երբ չես երազում,
Դու երկինքների տարագիրը չես ,
Աշխարհը՝ Մասիս, սակայն դու արդեն արագիլը չես,
Չես հաշվում արդեն, ու հաշիվներդ ոչ ոք չի խառնում,
Քեզնով կարոտը իր լքված բույնը չի վերադառնում…
Երբ չես երազում,
Քամին քո մասին չի խոսում ոչինչ,
Լոկ ինչ-որ մի տեղ
Թախծում են մեկի սեւ աչքերը ջինջ…
***
Դու հավատում էիր, թե բարի է Տերը,
Որ արտերի ոսկին նա է բերում,
Դու հավատում էիր, որ մեր երազները
Արտույտներ են՝ կորած մեր արտերում։
Դու հավատում էիր, թե պարտվել է նեռը,
Որ փակվել է նեռը մութ զնդանում,
Դու հավատում էիր ( գուցե ինչպես Տերը),
Որ աշխարհի սերը չի վերջանում…
***
Քո գրած նամակն եմ, մայրի՛կ,
Կարդա ինձ, խնդրում եմ,
Գիշեր լինի, թե լույս,
Քնած լինեմ, թե արթուն…
Կարդա ինձ, մայրիկ,
Երբ մոռացության մեջ
Այլեւս ոչինչ չմնա տեղավորելու,
Մերկ հուշերից բացի,
Երբ ես ազատ լինեմ,
Ինչպես ցավի բեկորները’ խոնջացած երակներում երազողի…
Ժամանակը փակել է իր դռները,
Ժամանակը թողել է ինձ իր տան շեմին՝ անձրևի տակ կողոպուտի…
Ես մենակ եմ, մայրի՛կ,
Մենակ՝ իմ երջանկության հետ,
Ում հետ միայն մենակ են լինում։
Ծովն ինձ մոռացել է արդեն,
Իսկ ես նրան դեռ խեցիներ եմ բերում անմեղության՝
Թիթեռների հյուսած…
Փռի՛ր թեւերդ, մայրի՛կ,
այս գիշերվա պես,
փռի՛ր թեւերդ վրաս,
Ես սովորել եմ արդեն վերադարձի լեզուն,
Ես արալեզ եմ հիմա գիշերային…
Եվ ասա, ասա ինձ, մայրի՛կ,
Այս ու՞մ ես, ու՞մ ես ինձ ուղարկել,
որ խունացած բառերիդ աստղափոշին
դեռ ոչ ոք
չի սրբում իմ աչքերից…
***
Առաջ երկինքն էր հոգիների զբոսավայրը,
Հիմա հոգիներն են երկնքին հյուրընկալում,
Առաջ հարցերն ուղղում էի մորս.
Աստվածն էր պատասխանում,
Հիմա Աստծուն եմ ուղղում լռությունս.
Մայրս է պատասխանում…
Ու ապրում է այդպես երկիրը
իմ ու երկնքի արանքում,
Ստվերների նման,
Որ վախենում են անձրևների
անակնկալ սիրուց…
***
Երբ վարարեն ժամանակները,
Ու երկինքը հասունանա,
Տարանցիկ ստվերների
ու անհիշաչար լռության միջով
կգա մեղուն…
Երբ կդատարկվեն աշխարհի բոլոր փեթակները,
Եվ ծառերը կհմայվեն աղոթքի իրենց մասունքներով,
Ոտաբոբիկ ու թաց դաշտերի միջով
կգա մեղուն…
Կգա, երբ ես քնած կլինեմ,
Ինչպես խոտերը տարեմուտից առաջ…
Կգա մեղուն…
Քո անունի հետեւից…
***
… Ու լուռ փակում եմ աչքերը լույսի,
Որ չտեսնի նա,
Թե ես ինչպես եմ մարում մոմերը
թաց եղինջներով,
Եվ ամպերն ինչպես
պատառոտում են
իրիկնամուտի փշրանքները տաք…
Եթե կարող ես, ինձ հավատացրու,
Որ ծղրիդները դեռ ցողերի մեջ
ինձ չեն լվանում,
Հոգու փեշերից կախված մեղքի պես,
Եթե կարող ես,
ինձ հավատացրու,
Որ ափսոսանքը վայրը չէ միակ,
Ուր ես ապրում եմ քո ստվերի հետ
ու մայրամուտի,
Որ վախենում է աչքերը բացել…
***
Կուզե՞ս կկու լինեմ`
Հոգիների հեռու ծմակուտից կանչող,
Որ դու հաշվես մեկ֊մեկ,
Թե աշխարհի վրա քանի՞ երգով արժե
Սիրտը փոխանակել,
Քանի՞ լարախաղաց արեգակներ պիտի
Հարսնախոսի նման,
Երկրի հին օրենքով,
Պաղ ջուր խնդրեն քեզնից,
Ու թիթեռներ քանի
Պիտի թառեն փունջ֊փունջ
Քո բառերին կապույտ…
Կուզե՞ս` կկվի նման
Մատս ժամանակի զարկերակին դնեմ…
Ի՞նչ անենք, որ մանկուց
չար աչք ունեն վրաս
խալաթները ճերմակ,
Կարևորը` հոգուս
ձագուկները անմեղ
Աչք չբացեն երբեք
փափուկ թևերի տակ
օտար հիացումի…
***
Ինչու՞ ես թողել պահարանդ բաց…
Գիշերն հագել է զգեստները քո,
Ու քո բուրմունքի ծվենները տաք
Քամին, չգիտեմ, թե ու՞մ է տանում..
Եվ ասա` ինչու՞, ինչու՞ ես փակվել
Լռության խեցու գրկի մեջ ամուր.
Իմ ինչի՞ ն են պետք մարգարիտները…
***
Ի՞նչ եմ անում ես այս
օրերի մեջ արձակ…
Աշնան մատներն են իմ
ափերի մեջ դողում,
Հազար տարվա ճամփա
մենք մի օրում անցանք,
Հազար տարվա ճամփա
ու… մնացինք տեղում…
***
Այսօր նեղացրեցի Աստծուն
Իմ կողմերում.
Թեժ էր կրակը,
Եվ ձեռքերս այրվում էին օրվա պռունկներից,
Ու հայացքը, որից կախվել էի,
Թեւեր չուներ, որ ինձ գրկեր
մորս նման…
Այսօր նեղացրեցի Աստծուն…
Եվ անձրևներ եղան ճամփաների վրա,
Որ ոտնահետքերով չեն վերջանում…
Սոս Մնացականյան